11 Οκτ Η ΑΝΑΓΚΗ ΙΔΡΥΣΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΣΥΔ ΑΠΟ ΤΗ ΣΚΟΠΙΑ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ

Η ΑΝΑΓΚΗ ΙΔΡΥΣΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΣΥΔ  ΑΠΟ ΤΗ ΣΚΟΠΙΑ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ

Η παρέμβαση της Προέδρου της Εστίας κας Έφης Προκοπάκη στην Ημερίδα για τν Υποστηριζόμενη διαβίωση που οργάνωσε η ΜΕΛΕΔΩΝΗ ΤΟ 2012

Για πολλά χρόνια η κοινωνία μας ποτέ δεν αναρωτήθηκε για το που κατέληγαν οι άνθρωποι με νοητική υστέρηση. Θεωρούσε αυτονόητο ότι οι τυχεροί θα έβρισκαν στέγη και φροντίδα από συγγενείς και οικείους και οι άτυχοι θα κατέληγαν σε άσυλα, ψυχιατρικά νοσοκομεία ή θα διαβιούσαν σε καθεστώς αθλιότητας υποστηριζόμενοι από την υποτυπώδη πρόνοια του κράτους μας, την υποστήριξη της εκκλησίας και την φιλανθρωπία πέντε – δέκα γειτόνων.

Η έννοια της αυτονομίας, της συμμετοχής, της ενεργούς συνεισφοράς ουδέποτε συζητήθηκε έως πρόσφατα.  Το σύστημα κοινωνικής φροντίδας στη χώρα μας  βασίστηκε σε αρχές όπως,

• Εστίαση στην επιδοματική πολιτική
• Γιγαντισμός  φορέων, με λειτουργία φορέων που εξυπηρετούσαν εκατοντάδες άτομα με κάθε μορφή αναπηρίας
• Γραφειοκρατία και εστίαση στη δημιουργία δημοσίων δομών

Αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν να εντείνεται ο κοινωνικός ρατσισμός και ο αποκλεισμός. Μάλιστα, οι πολιτικές οδήγησαν σε στιγματισμό όχι μόνο τα άτομα αλλά ολόκληρους τόπους. Για παράδειγμα όλοι γνωρίζουμε τη Λέρο και το Δαφνί όχι ως γεωγραφικούς τόπους της Ελλάδας αλλά ως κέντρα απόθεσης ανθρωπίνων ψυχών.

Στις περιπτώσεις που το αναπηρικό κίνημα ή οι οικογένειες διεκδικούσαν καλύτερη ζωή τότε το κράτος μας λειτουργούσε πυροσβεστικά θεσπίζοντας ακόμη ένα επίδομα, δωρίζοντας πάλι μια άδεια περιπτέρου, ένα αυτοκίνητο, μια θέση πάρκινγκ.

Όσον αφορά τα άτομα με νοητική υστέρηση το ιατροκεντρικό μοντέλο που αναπτύχθηκε όλα αυτά τα χρόνια επέβαλε την νοητική υστέρηση ως  ψυχική νόσο με αποτέλεσμα ακόμη και σήμερα γνωματεύσεις που λαμβάνουμε στα κέντρα μας να ομιλούν για πάθηση…

Άνθρωποι με νοητική υστέρηση βρέθηκαν έγκλειστοι σε ψυχιατρεία χωρίς να εξετάζεται η ατομικότητά τους, οι ανάγκες τους και κυρίως η λειτουργικότητα και οι ικανότητές τους.

Όλα τα παραπάνω φάνηκε να διαφοροποιούνται κατά τη δεκαετία του 1980. Κάτι οι «φωνές» που έρχονταν από τη Δύση, κάτι η ένταξή μας στην ΕΟΚ τότε, κάτι η δραστηριοποίηση οικογενειών και γενικότερα άτυπων δικτύων επέφερε μια αλλαγή για τους ανθρώπους με νοητική υστέρηση. Αλλαγή  που συνίστατο στην συνεργασία του επισήμου κράτους με φορείς και δίκτυα που υποστηρίζονταν κυρίως από οικογένειες. Σε αυτή τη φάση η κοινωνία μας διαβλέποντας την αδυναμία κάλυψης των πραγματικών αναγκών προχώρησε σε  κάτι που σήμερα θεωρείται επιβεβλημένο για τις περισσότερες υπηρεσίες του Δημοσίου, αποκέντρωσε τις δράσεις της πρόνοιας φορτώνοντας όλη την ευθύνη σε ιδρύματα και σωματεία που ανέλαβαν κυρίως το κομμάτι της καθημερινής απασχόλησης και διατηρώντας ακόμη τη λειτουργία μεγάλων δημοσίων ιδρυμάτων όπου κατέληγαν αυτοί που δεν μπορούσαν να διαβιώσουν μέσα στις οικογένειες. Η Στέγη εκεί προσφερόταν έναντι αδρής αμοιβής που εξασφαλιζόταν μέσω κονδυλίων που άλλοτε κάλυπταν τα ασφαλιστικά ταμεία και άλλοτε κονδύλια μέσω Ευρωπαικών προγραμμάτων.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της πολιτικής που ακολουθήθηκε για τη Στέγη ανθρώπων με νοητική υστέρηση είναι το παράδειγμα της απασυλοποίησης της Λέρου. Εν μια νυκτί το ψυχιατρικό άσυλο έκλεισε και οι άνθρωποι χωρίς να ερωτηθούν μεταφέρθηκαν μακριά από τις ¨Εστίες¨ τους για να διαμείνουν σε σπίτια στη κοινότητα.

Από  τη δεκαετία του 1990 υπάρχει μια γενικότερη αλλαγή στις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέναντι στα ΑμεΑ. Η Ευρωπαϊκή Διάσταση στη κοινωνική φροντίδα εστιάζει σε δυο αρχές, την αρχή της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά και στην αρχή του σεβασμού της ανθρώπινης ύπαρξης. Μέσω κειμένων όπως η διακήρυξη της Λισαβώνας διατυπώνεται σε κάθε ευκαιρία η διάθεση της Ε.Ε. να «μη μείνει κανείς πολίτης εκτός»  μιας Ευρώπης που τη χαρακτηρίζει η κοινωνική ένταξη, η διασφάλιση των δικαιωμάτων, η πρόληψη του αποκλεισμού, η ολιστική αντιμετώπιση των προβλημάτων. Έτσι και στην Ελλάδα αρχίζουν σιγά σιγά να ακούγονται όλο και πιο πολύ λέξεις όπως δικαιώματα, εξατομίκευση, συνολική αντιμετώπηση κλπ.

Έχοντας ως «άρμα» το δικαίωμα στην εργασία, όπου πολλά και σημαντικά έχουν γίνει αυτή την εικοσαετία, το αναπηρικό κίνημα, οι γονεϊκές οργανώσεις, τα άτυπα δίκτυα κλπ αρχίζουν να διεκδικούν την αντιμετώπιση του ανθρώπου με αναπηρία ως ενεργού πολίτη που συμβάλει και συμμετέχει οικονομικά, εργασιακά, κοινωνικά, οικονομικά ως ενεργός πολίτης.

Σε συνέδριο που οργανώθηκε από την Εστία το 2008, με θέμα «το άτομο με νοητική υστέρηση ενεργός πολίτης στην Ευρώπη», από όλους τους εισηγητές διατυπώθηκε η σημασία της ατομικής συμμετοχής των ανθρώπων με αναπηρία, το εύρος της οικονομικής προσφοράς τους και η ωφέλεια του να καταστήσεις το άτομο ενεργό και όχι παθητικό λήπτη επιδομάτων και βοήθειας.

Πρέπει να αναφερθεί εδώ πως το κράτος μας σε αυτή την εικοσαετία έχει κάνει τεράστια βήματα. Αφουγκραζόμενο τις γενικότερες αλλαγές στην Ευρώπη, είναι η αλήθεια ότι προχώρησε σε μια σειρά αλλαγών που αν μη τι άλλο δείχνει προσπάθεια. Στην εκπαίδευση προχώρησε στη δημιουργία των Επαγγελματικών Εργαστηρίων που έχοντας πρότυπο τα εργαστήρια των δικών μας φορέων ήρθαν να καλύψουν την ανάγκη δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Στο τομέα της απασχόλησης ίδρυσε τα Κέντρα Δημιουργικής απασχόλησης και τα ΚΕΚΥΚΑΜΕΑ, στο τομέα της εργασίας υλοποίησε  εθνικά προγράμματα ενίσχυσης της απασχολησιμότητας. Επίσης μέσω οδηγιών της ΕΕ προχώρησε μέσω του ΨΥΧΑΡΓΩ στην απασυλοποίηση με απώτερο στόχο το κλείσιμο των μεγάλων δομών του δημοσίου.. Μπορεί αυτές οι προσπάθειες να μην επαρκούν και να μην ήταν πάντα επιτυχείς όμως οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι εκσυγχρόνισαν το κράτος μας και το έφεραν στο επίπεδο να πλέον έμπειρος και πρόθυμος συνομιλητής των πραγματικών αναγκών. Πιστεύω,  ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικές οι θέσεις του σχετικού Υπουργείου για τη κοινωνική συνοχή και Αλληλεγγύη από το 2007 έως το 2013. Αναφέρω επιγραμματικά θέσεις όπως τη κοινωνική ένταξη λιγότερο ευνοημένων ομάδων, τη διασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης, τη πρόληψη του ιδρυματισμού.

Το θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο όπως αναπτύχθηκε για τις Στέγες Υποστηριζόμενης Διαβίωσης διαμορφώνει ένα μοντέλο ολιστικής αντιμετώπισης όπως αυτό που περιγράφεται συχνά για τα βορειο –Ευρωπαικά κράτη. Περιγράφεται η επικουρικότητα δράσεων και πόρων, η εξατομίκευση, η κάλυψη αναγκών της τοπικής κοινωνίας, ο σεβασμός απέναντι στο άτομο, η πρόληψη κινδύνων ιδρυματισμού, η ενδυνάμωση και ενεργοποίηση των ενοίκων.

Συνοψίζοντας τα παραπάνω, πιστεύω ότι η δημιουργία Στεγών Υποστηριζόμενης Διαβίωσης καλύπτει πραγματικές ανάγκες του ατόμου και της οικογένειας όπως ακούσατε από τις προηγούμενες ομιλήτριες αλλά και συμβάλλει

• Στην διασφάλιση του ανθρώπινου δικαιώματος για κατοικία όπως αυτό διατυπώνεται στους κανόνες του ΟΗΕ αλλά και στους κανόνες δικαιωμάτων για τους ανθρώπους με αναπηρία. Βέβαια εδώ πρέπι να αναφέρουμε ότι σε όλο το νομικό πλαίσιο πουθενά δε διατυπώνεται ως δεσμευτική υποχρέωση η κατοχύρωση του δικαιώματος
• Στην αντιμετώπιση των ατόμων  με νοητική υστέρηση με το πρέποντα σεβασμό και αξιοπρέπεια
• Στη στήριξη των οικογενειών των ατόμων και στην εξασφάλιση σιγουριάς σε αυτές ότι θα υπάρχει πάντα κάποιος γι αυτούς..
• Στη καταπολέμηση της ιδρυματοποίησης  και του αποκλεισμού
• Στην ενίσχυση του ατόμου με νοητική υστέρηση να ζει αυτόνομα και να ενεργεί ως ισότιμος πολίτης.

Σε οικονομικό επίπεδο οι ΣΥΔ συμβάλλουν

• Στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Σημειωτέον ότι στόχος είναι η δημιουργία μέσω των ΣΥΔ η δημιουργία 5.000 νέων θέσεων εργασίας.
• Ο οικονομικός κύκλος τους είναι πολλαπλάσιος των χρημάτων που δαπανούνται για αυτές
• Εκμεταλλεύονται κατά το καλύτερο τρόπο τα Ευρωπαικά Διαρθρωτικά Ταμεία και το ΕΣΠΑ αποτελώντας πρότυπο για το σχεδιασμό τους, τη συνεννόησης και τη συνεργασία όλων των εμπλεκομένων, κράτους, οργανώσεων, ΕΕ προκειμένου να επιτύχουν ως θεσμός.
• Αποτελούν παράδειγμα για τον ορθολογισμό των οικονομικών του Δημοσίου. Σε σχετικές μελέτες που έχουν γίνει το κόστος διαμονής ενός ατόμου σε ιδρυματικής μορφής δομές, ήταν πολλαπλάσιο αυτού των ΣΥΔ
• Συμβάλλει στη τοπική οικονομία των περιοχών που δημιουργούνται

Σε επίπεδο πολιτισμού:

• Διασφαλίζει και βελτιώνει τη ποιότητα ζωής
• Καταπολεμά πρότυπα φιλοπτωχίας και επαιτείας
• Διαμορφώνει νέα μοντέλα υποστήριξης
• Ενισχύει την αυτοοργάνωση των πολιτών και τη συμμετοχή τους στη στήριξη μειονεκτούντων ομάδων
• Καταπολεμούν το στιγματισμό τόπων, πόλεων κλπ

Τέλος στην εποχή της κρίσης:

• Προωθούν ένα μοντέλο μείωσης του Δημοσίου με την ενίσχυση δημιουργίας φορέων από ιδιώτες και οργανώσεις
• Καταπολεμούν μονοπωλιακές πολιτικές, γραφειοκρατία και πελατειακές σχέσεις που αναπτύχθηκαν για χρόνια.

Οι Στέγες Υποστηριζόμενης Διαβίωσης είναι νέες για τη χώρα μας υπό την έννοια ότι μόλις πέντε χρόνια πριν δεν υπήρχε το ανάλογο νομοθετικό – θεσμικό πλαίσιο.

Ως αναγκαιότητα νομίζω είναι αδιαμφισβήτητη. Το μεγάλο στοίχημα για μας  είναι η βιωσιμότητα. Θεωρούμε ότι σε επόμενη δράση μας που προγραμματίζουμε (για λογαριασμό της Εστίας)  θα πρέπει να εστιάσουμε εκεί.